Zakażenie może rozwinąć się w każdej ranie niezależnie od przyczyny jej powstania i jest najczęstszą przyczyną opóźnienia gojenia oraz narastających powikłań. Szacuje się, że aż 1/3 zakażeń ran pooperacyjnych związana jest z obecnością bakterii opornych na antybiotyki, a w przypadku owrzodzeń przewlekłych wskaźniki oporności sięgają ponad 50%. Biofilm bakteryjny, typowy dla ran trudno gojących się, jest niewrażliwy na wiele leków miejscowych i stanowi jedną z głównych przyczyn nieskutecznej terapii. Tymczasem aż 5,5 miln opakowań wody utlenionej oraz ponad pół miliona sztuk kwasu bornego sprzedano w polskich aptekach tylko w 2023 r., mimo że ich stosowanie w leczeniu ran odradzają eksperci. Infekcje miejscowe są nie tylko typowym powikłaniem w leczeniu ran, lecz także głównym czynnikiem odpowiedzialnym za dramatyczne pogorszenie się ich stanu. Nieleczone lub źle rozpoznane zakażenia niszczą tkanki, prowadzą do pogłębienia uszkodzeń, sepsy, amputacji i istotnych kosztów dla systemu zdrowia.

– Zakażenia rozwijające się w ranach przewlekłych często przez długi czas nie dają wyraźnych objawów – brak bólu czy gorączki nie oznacza, że sytuacja jest bezpieczna. W praktyce obserwujemy pacjentów, u których niepozorna zmiana skórna w ciągu kilku tygodni ewoluowała w ognisko martwicy wymagające amputacji. Zdecydowana większość tych sytuacji mogłaby zostać zatrzymana dzięki szybkiej diagnozie i skutecznej antyseptyce. Problemem nie jest brak narzędzi, lecz ich zbyt późne lub nieumiejętne ich wykorzystanie – mówi prof. dr hab. n. med. Tomasz Banasiewicz, przewodniczący Rady Ekspertów kampanii „Rany pod kontrolą”.

Biofilm w każdej ranie

– Biofilm występuje w większości ran trudno gojących się, jednak nie można go zobaczyć gołym okiem, dlatego należy zakładać, że każda rana z objawami zakażenia zawiera biofilm i uwzględnić to w planie leczenia.  Wiedza o istnieniu biofilmu istotnie zmodyfikowała podejście kliniczne do postępowania z raną – dziś wiemy, że spoczywa na nas obowiązek stosowania wszelkich możliwych środków i metod jego usuwania z rany, a ponieważ biofilm szybko się odbudowuje, należy usuwać go regularnie i stosować środki spowalniające jego odtwarzanie. Podstawowym sposobem usuwania biofilmu jest jego mechaniczne niszczenie. Rana przy każdej zmianie opatrunku musi być płukana i dokładnie oczyszczana za pomocą gazików, specjalnych gąbek i narzędzi. Opisują to zasady tzw. higieny rany. Obejmuje ona również przemyślany dobór odpowiednich lawaseptyków, antyseptyków i opatrunków specjalistycznych. W praktyce klinicznej niejednokrotnie obserwuje się przypadki długotrwałej samodzielnej pielęgnacji ran przez pacjentów – bez odpowiedniego nadzoru ze strony kompetentnego personelu medycznego – polegające tylko na zmianie opatrunków. To poważny błąd. Brak profesjonalnej kontroli skutkuje m.in. brakiem wdrożenia ukierunkowanej strategii antybiofilmowej, pominięciem działań terapeutycznych lub profilaktycznych w odniesieniu do ryzyka infekcji oraz niedostatecznie prowadzoną higieną rany. W sytuacji braku należytej kontroli nad leczeniem ze strony wyspecjalizowanego lekarza lub pielęgniarki rozwój zakażenia staje się kwestią czasu – jego nasilenie i przebieg zależą jednak od lokalnych i ogólnoustrojowych czynników ryzyka – mówi dr n. med. Przemysław Lipiński, prezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran, Przedstawiciel Polski w D-Foot International.

Rola antyseptyki

Wprowadzenie skutecznej antyseptyki rany jeszcze przed rozwinięciem się infekcji może zatrzymać progresję choroby, zmniejszyć potrzebę stosowania antybiotyków i zredukować ryzyko hospitalizacji. Dobrze dobrane substancje antyseptyczne, takie jak np. oktenidyna lub poliheksanid, powinny być stosowane regularnie. Ważne jest, aby antyseptyka była stosowana nie tylko jako reakcja na już rozwiniętą infekcję, lecz także jako środek zapobiegawczy, który minimalizuje ryzyko zakażeń. Efektywna antyseptyka działa poprzez dezaktywację bakterii, wirusów i grzybów, co jest istotne na wczesnym etapie leczenia ran. Niestety, problemem są nadal wybierane preparaty – często przestarzałe, o potwierdzonym negatywnym wpływie na proces gojenia.

–(...) Dziś już wiemy, że skuteczna higiena rany, w tym antyseptyka oraz wczesne leczenie zakażeń nie są kosztem, lecz inwestycją. Warunkiem sukcesu jest jednak prowadzenie terapii przez personel medyczny posiadający odpowiednie kompetencje, doświadczenie kliniczne oraz stale aktualizowaną wiedzę. Aby tak się działo, świadomość ta musi przełożyć się na konkretne działania – zmiany w systemie refundacji, organizacji opieki oraz kształcenia kadr. Polskie Towarzystwo Leczenia Ran konsekwentnie domaga się włączenia nauki o leczeniu ran – wulnerologii do programów edukacji uniwersyteckiej zawodów medycznych, na tych samych zasadach jak kształcenie w pozostałych specjalnościach medycyny. Milion pacjentów z raną trudno gojącą się w Polsce ma prawo tego żądać – podkreśla dr n. med. Przemysław Lipiński.