Szacuje się, że w Polsce POChP może występować u ok. 2 mln osób, w tym ok. 80% przypadków tej choroby w naszym kraju ma postać łagodną lub umiarkowaną, ale w tym okresie najszybciej postępuje utrata funkcji płuc. Większość z nich jednak pozostaje nierozpoznana. Celem Światowego Dnia POChP jest zwrócenie uwagi na tę chorobę, która nadal pozostaje jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie, mimo że dużo wiadomo na temat sposobów jej zapobiegania, a przypadku wykrycia – sposobów leczenia. Hasło tegorocznych obchodów „Poznaj funkcję swoich płuc” zwraca uwagę na znaczenie spirometrii, czyli badania czynnościowego układu oddechowego. Chociaż jest ono najważniejszym badaniem diagnostycznym służącym rozpoznaniu POChP, można je również stosować do pomiaru stanu zdrowia płuc przez całe życie w innych chorobach i zdrowiu. Umożliwia to wczesną diagnozę i szybkie wdrożenie właściwego leczenia wielu chorób płuc.

– Wczesna diagnoza i właściwe leczenie mogą pomóc w zahamowaniu postępu choroby i poprawie jakości życia pacjenta. Szybkie wykrycie POChP to podstawa, ponieważ choroba ta jest przewlekła i nieodwracalna. Odpowiednie leczenie może jednak pomóc w kontrolowaniu objawów i zapobieganiu dalszemu pogorszeniu stanu zdrowia. Kluczowym badaniem w rozpoznaniu POChP jest spirometria z próbą rozkurczową – mówi dr hab. n. med. Piotr Boros, prof. IG, Zakład Fizjopatologii Oddychania, Poradnia Chorób Płuc w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Na POChP najczęściej chorują osoby palące papierosy (obecnie i w przeszłości), ale niebezpieczne może być także palenie bierne oraz narażenie na działanie szkodliwych substancji (pyłów, spalin, chemikaliów), zanieczyszczenie powietrza, astma, czynniki genetyczne, nawracające infekcje dróg oddechowych (zwłaszcza w dzieciństwie), gruźlica czy HIV. Do najczęstszych objawów POChP należą: duszność (występująca okresowo lub codziennie, często przez cały dzień, początkowo obserwowana tylko podczas wysiłku, nasilająca się z upływem czasu, aż do odczuwanej nawet w stanie spoczynku), przewlekły kaszel, przewlekłe odkrztuszanie plwociny (najsilniejsze po przebudzeniu).

Zaostrzenie POChP

Zaostrzenie POChP to nagłe i gwałtowne nasilenie objawów choroby, które trwa zwykle 7–10 dni i wymaga intensyfikacji leczenia. Objawia się nasileniem duszności, kaszlu oraz produkcji plwociny, może wiązać się także z pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia chorego. Nasilenia choroby mogą pojawiać się m.in. w wyniku przeziębienia (infekcji wirusowej) czy zapalenia oskrzeli. Szczególnie niebezpieczny dla osób z POChP jest okres jesienno-zimowy – ze względu na większą liczbę wirusowych i bakteryjnych infekcji dróg oddechowych. Zaostrzenia są niebezpieczne dla ich życia. Każde z nich, jeżeli nie jest właściwie leczone, może przyspieszać pojawienie się kolejnego zaostrzenia. Dlatego nasilenie objawów POChP wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Lekarz, aby skutecznie mógł wspierać pacjenta oraz zastosować u niego odpowiednie leczenie, musi znać przebieg jego choroby, a informacja o przebytych zaostrzeniach ma kluczowe znaczenie w decyzji o inicjacji nowoczesnego leczenia.  Ułatwieniem dla pacjentów jest prowadzenie dzienniczka, w którym każdego dnia będą zapisywać występujące u nich objawy choroby.

Celem leczenia POChP jest łagodzenie objawów oraz zmniejszanie ryzyka zaostrzeń, spowolnienie postępu choroby, poprawa jakości życia i tolerancji wysiłku fizycznego, przeciwdziałanie pogarszaniu się czynności płuc i przedwczesnym zgonom.

Potrzebne rozwiązania systemowe

W Polsce POChP nie jest wystarczająco uwzględniana w strategiach zdrowotnych, nie istnieje kompleksowy krajowy plan dotyczący chorób układu oddechowego, nie prowadzi się też rejestru pacjentów. Autorzy raportu „Stan POChP w Polsce”, opracowanego w 2024 r., wskazują na wyzwania istotne dla poprawy sytuacji w obszarze POChP: wczesne rozpoznanie POChP, zwłaszcza w grupach ryzyka, ułatwienie dostępu do podstawowej diagnostyki, czyli badania spirometrycznego, a także zmniejszenie częstości występowania POChP oraz jej zaostrzeń. Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że jedna na trzy osoby z POChP jest diagnozowana dopiero w momencie hospitalizacji z powodu zaostrzenia choroby. Z kolei w ramach programu badań przesiewowych w kierunku raka płuca stwierdzono, że prawie 20% badanych ma niezdiagnozowaną przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Choć pacjenci w Polsce mają dostęp do spirometrii, jednak nie wykonuje się jej tak często, jak to konieczne. Bardzo niskie są też: finansowanie ze środków publicznych terapii związanych z rzucaniem palenia oraz wskaźnik szczepień przeciwko infekcjom dróg oddechowych, które zaostrzają przebieg POChP.

– Wskaźniki szczepień okazują się niskie, mimo że szczepienia przeciwko grypie sezonowej, SARS-CoV-2 i pneumokokom są refundowane. Potrzebujemy podejścia kompleksowego, obejmującego kampanie informacyjne i zmiany strukturalne, aby umożliwić łatwy dostęp do szczepionek – zauważa prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko, prezydent-elekt Europejskiego Towarzystwa Chorób Płuc, kierownik Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Ponadto autorzy raportu wskazują, jakie działania w celu poprawy obecnej sytuacji powinny podjąć osoby odpowiedzialne w naszym kraju za kształtowanie polityki zdrowotnej. Zwracają też uwagę na efektywniejsze wykorzystanie programów badań przesiewowych w kierunku raka płuca jako szansy na wcześniejsze wykrywanie POChP w grupach o podwyższonym ryzyku. Kolejne ważne kroki, jakie należałoby podjąć, to szkolenie i certyfikowanie pielęgniarek oraz innych pracowników służby zdrowia w zakresie diagnostyki układu oddechowego (w tym spirometrii). W zwalczaniu czynników ryzyka rozwoju oraz zaostrzeń POChP pomogłoby również zwiększenie liczby bezpłatnych działań związanych z rzucaniem palenia oraz szczepień przeciwko infekcjom układu oddechowego.

Kluczowa jest edukacja pacjentów z POChP. Kampania edukacyjna pt. „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” ma na celu podniesienie świadomości na temat zaostrzeń POChP i wynikających z nich skutków dla chorego, zwiększenie umiejętności rozpoznawania zaostrzeń i monitorowania niepokojących objawów, a także chęci zgłaszania ich we właściwym czasie i dobrego przygotowywania się do wizyt kontrolnych. Na stronie internetowej kampanii www.pokochajpluca.pl chorzy znajdą informacje o przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, a także o  bezpłatnej aplikacji Moje POChP, która jest pierwszą polską aplikacją działającą na zasadzie elektronicznego dzienniczka.