Nowotwory piersi należą do najczęściej diagnozowanych nowotworów u kobiet. Populacyjne ryzyko zachorowania na raka piersi wynosi ok. 10%, co oznacza, że 1 na 10 kobiet zachoruje na ten nowotwór, ale kobiety obciążone genetycznie zachorują wcześniej, a ich ryzyko rozwinięcia choroby jest znacznie wyższe. Genetyka odgrywa kluczową rolę na każdym etapie walki z rakiem piersi – pozwala na określenie dziedziczności, ustalenie planu profilaktyki oraz dobór efektywnej terapii. Wystarczą 4 ml krwi albo próbka śliny, by przeprowadzić proces sekwencjonowania (czyli odczytania) genów powiązanych z nowotworami. Celem badania jest znalezienie w tych genach uszkodzeń, których obecność może zwiększać ryzyko zachorowania na raka. Taka wiedza może uratować życie.

Kto powinien wykonać badanie genetyczne?

Uważa się, że 5 do 10% przypadków raka piersi jest dziedzicznych, co oznacza, że wynikają one bezpośrednio ze zmian genów (mutacji) przekazanych przez rodziców. Najczęstszą przyczyną dziedzicznego raka piersi jest mutacja w genie BRCA1 lub BRCA2, ale genów powiązanych z ryzykiem raka piersi jest niemal 20. W zdrowych komórkach geny te pomagają w tworzeniu białek, które naprawiają uszkodzone DNA. Zmutowane wersje tych genów mogą prowadzić do nieprawidłowego wzrostu komórek, czego następstwem może być rozwój raka. U nosicielek mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta do nawet 80%. Wraz z ryzykiem raka piersi rośnie też ryzyko zachorowania na inne nowotwory. Badanie genetyczne wspiera wczesną diagnozę, a co za tym idzie umożliwia szybkie wdrożenie właściwego leczenia.

Badanie genetyczne w pierwszej kolejności powinny wykonać osoby, w których rodzinach chorowano na raka piersi, jajnika, prostaty czy trzustki; szczególnie, jeśli diagnoza stawiana była przed 50. r.ż. Takie przypadki sugerują, że w rodzinie może krążyć uszkodzony gen. Wiedza o obciążeniu genetycznym ma istotne znaczenie dla zaplanowania leczenia, ale także dla rodziny pacjentki – każde jej dziecko ma 50% szans, że odziedziczy chorobotwórczą mutację, może ją mieć także każdy członek jej rodziny. Geny, których uszkodzenia powodują raka piersi, są groźne nie tylko dla kobiet. U mężczyzn niektóre mutacje powodują zwiększone ryzyko raka prostaty, zwiększają także ryzyko raka piersi z 1 do 10% – mówi dr hab. n. med. Anna Wójcicka, współzałożycielka Warsaw Genomics.

Nowotwory dziedziczne często idą parami: rak pojawia się w obu piersiach, może się rozwinąć w jajnikach, jajowodach, trzustce, zwiększa się także ryzyko czerniaka. Znając obciążenie pacjentki, wiemy, jak ją badać i na jakie narządy zwracać szczególną uwagę. Wczesne wykrycie mutacji umożliwia odpowiednie dobranie badań diagnostycznych i objęcie obciążonych rodzin właściwą opieką oraz poradnictwem genetycznym.

Genetyka w profilaktyce raka piersi

Wciąż za mało mówi się o profilaktyce nowotworów, a w szczególności o profilaktyce genetycznej. Tymczasem, przykładowo ryzyko zachorowania na raka piersi jest warunkowane zmianami w dobrze scharakteryzowanych genach. Według aktualnych wytycznych amerykańskiej sieci centrów onkologicznych National Comprehensive Cancer Network, ocena ryzyka zachorowania na raka piersi powinna być oparta przede wszystkim na analizie 14 genów: ATM, BRCA1, BRCA2, BRIP1, CDH1, CHEK2, NBN, NF1, PALB2, PTEN, RAD51C, RAD51D, STK11, TP53. Jeśli u pacjentki znajdziemy mutację w jednym z tych genów, wiemy, jakie rekomendacje odnośnie do diagnostyki i prewencji powinna otrzymać – mówi Monika Kolanowska, Team Leader zespołu diagnostycznego w Warsaw Genomics.

W przypadku kobiet, które są narażone na zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi, istnieją dodatkowe kroki, które mogą to ryzyko zmniejszyć. Badanie mammograficzne zalecane jest kobietom od 50. r.ż., ponieważ większość nowotworów zaczyna się rozwijać ok. 55. r.ż. Jeśli jednak kobieta urodziła się z mutacją, która zwiększa jej ryzyko zachorowania, choroba może się rozwinąć już w 30.-35. r.ż. Tym samym, powinna regularnie badać piersi już od 18. r.ż., a od 25. r.ż. wykonywać co roku rezonans magnetyczny. Zalecenia zależą od rodzaju uszkodzonego genu. Osoby, które nie wiedzą, że są obciążone genetycznie, często nie przywiązują wagi do regularnych badań i nowotwór rozpoznaje się u nich zbyt późno.

Jak badanie genetyczne może pomóc w przypadku rozpoznanego już nowotworu?

Badania genetyczne odgrywają niezwykle istotną rolę nie tylko w ocenie ryzyka zachorowania, ale także w planowaniu leczenia. Badanie genetyczne powinna wykonać każda pacjentka, która: zachorowała na raka piersi przed 50 r.ż., u której zdiagnozowano nowotwór potrójnie ujemny lub która zachorowała na raka jajnika. W przypadku pacjentek z nowotworem informacja na temat obciążenia genetycznego zmienia zakres operacji i leczenia uzupełniającego.

Poza badaniami wrodzonych zmian genetycznych, coraz częściej rozważa się analizy genetyczne tkanki nowotworowej. Nie ma dwóch takich samych nowotworów. Profil molekularny guza piersi różni się u każdej pacjentki, dlatego bardzo ważny jest odpowiedni dobór terapii. Niestety, w raku piersi wciąż mamy mało terapii celowanych, ukierunkowanych bezpośrednio na zmiany, które doprowadziły do powstania raka, ale te możliwości stale się zmieniają.

Nowotwór rozwija się dlatego, że w pewnym momencie naszego życia w genach pojedynczej komórki dochodzi do nagromadzenia mutacji. Obecność tych uszkodzeń pozwala komórce wyjść spod kontroli organizmu, co umożliwia nowotworowi ciągły wzrost i rozwój. Takie mutacje możemy zbadać w wycinkach tkanki pobranej w trakcie operacji. Znając genetyczny podpis nowotworu, możemy zadziałać bezpośrednio na uszkodzenie, które doprowadziło do jego powstania, a projektowane w ten sposób leki i terapie nazywane są terapiami celowanymi – mówi dr hab. n. med. Anna Wójcicka.

Onkolodzy coraz częściej zadają sobie pytanie, w jaki sposób dostosować leczenie do potrzeb konkretnej pacjentki – jaki schemat chemioterapii bądź leczenia celowanego zastosować, czy może w ogóle odstąpić od leczenia uzupełniającego? Nowoczesne testy genetyczne stosowane w raku piersi wspierają lekarzy w zaplanowaniu optymalnej dla danego pacjenta terapii.