We wrześniu mija 10 lat od rejestracji w Unii Europejskiej pierwszej szczepionki przeciw HPV (Human Papilloma Virus) - wirusowi brodawczaka ludzkiego. Jest on odpowiedzialny m.in. za powstawanie raka szyjki macicy (RSM). W Polsce szczepienia te bardzo szybko trafiły na listę Programu Szczepień Ochronnych jako szczepienia zalecane. Już w 2007 r. pierwsze samorządy podjęły decyzję o szczepienieniu przeciw HPV wybranych roczników dziewczynek. Dziś programy te realizowane są nieodpłatnie w ok. 200 gminach, miastach lub powiatach.

W 2006 r. w Polsce na raka szyjki macicy zachorowało 3600 kobiet. Rocznie umierało blisko 2000 Polek. Sytuacja taka utrzymywała się od lat i była splotem wielu czynników. Najważniejszym była niska liczba kobiet regularnie poddających się badaniom cytologicznym. W 2004 r. Ministerstwo Zdrowia uruchomiło populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. W 2006 r. na rynek trafiły szczepionki przeciw zakażeniom wirusem HPV, który odpowiada za raka szyjki macicy, pochwy i odbytu. Narodowy Program Zdrowia zakładał, że do 2015 r. uda się zredukować liczbę zgonów z powodu RSM do 500, tymczasem według Krajowego Rejestru Nowotworów w 2013 r. na raka szyjki macicy zapadło w Polsce blisko 2900 kobiet, a 1669 zmarło.

Polskie towarzystwa medyczne w rekomendacjach dotyczących szczepień przeciwko wirusowi HPV zalecają szczepienie dziewcząt i kobiet w wieku od 11 do 26 lat. Szczepienia mogą być wykonywane także u młodszych dziewcząt począwszy od 9. r.ż. oraz u chłopców w wieku 9-15 lat. Ten wiek jest również rekomendowany przez American Academy of Pediatrics (AAP) oraz Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), która to rekomenduje również szczepienie mężczyzn w wieku 13-21 lat. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje szczepienia u dziewcząt w wieku 11-12 lat. Zaleca także szczepienia kobietom aktywnym seksualnie. W tym przypadku powinny być one poprzedzone badaniem cytologicznym. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Fundusz Ludnościowy ONZ (UNFPA) podkreślają, że szczepionki przeciw HPV są rewolucją w podejściu do profilaktyki raka szyjki macicy, a w krajowych programach profilaktycznych konieczne jest uwzględnienie szczepień przeciwko HPV. Obecnie szczepienie dziewczynek przeciwko zakażeniom wirusem HPV jest refundowane (w całości lub części) w większości krajów w Europie. Szczepienie chłopców jest refundowane w Austrii i w Wielkiej Brytanii.

Rak szyjki macicy odbiera życie rocznie 28 000 kobiet w Europie. 80% kobiet ulegnie w ciągu swojego życia zakażeniu HPV. Chociaż większość zakażeń HPV ustępuje samoistnie, przetrwałe infekcje pewnymi typami wirusa HPV mogą prowadzić do rozwoju nowotworu i innych chorób. Istniejące szczepionki chronią przed wirusami HPV typu 16 i 18, które są odpowiedzialne za 70% przypadków raka inwazyjnego szyjki macicy na całym świecie. Znanych jest blisko 200 różnych typów wirusa brodawczaka ludzkiego. Przenoszą się one głównie poprzez kontakty seksualne. Ok. 40 typów wirusów HPV wywołuje infekcje w obrębie narządów płciowych u kobiet i mężczyzn. Niektóre wirusy HPV są tzw. wirusami wysokiego ryzyka, przy długiej infekcji mogą one doprowadzić m.in. do rozwoju raka szyjki macicy, sromu i pochwy oraz raka odbytu.
Bezpieczeństwo szczepień

Na całym świecie podano do tej pory ponad 210 mln szczepionek przeciwko HPV. Obecnie szczepionki dostępne są w ponad 130 krajach. Wszystkie szczepionki podlegają rygorystycznemu monitorowaniu pod kątem zdarzeń niepożądanych. Do najczęściej obserwowanych działań niepożądanych należą reakcje w miejscu podania. Zdarzają się również łagodne lub umiarkowane bóle głowy. Ze względu na różne doniesienia dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych, bezpieczeństwo szczepień przeciw HPV było już kilkakrotnie weryfikowane i potwierdzane przez Europejską Agencję ds. Leków oraz amerykańskie CDC i Światową Organizację Zdrowia.

Samorządowi liderzy zdrowia publicznego

Część samorządów od lat przejawia aktywność w finansowaniu szczepień profilaktycznych przeciwko pneumokokom, meningokokom, grypie czy HPV. Obecnie według danych GIS, ponad 220 samorządów różnych szczebli szczepi przeciw HPV, blisko 80 przeciw pneumokokom, 26 przeciw meningokokom, a 106 przeciw grypie (dane orientacyjne, podawane przez samorządy dobrowolnie).

„W Polsce wobec braku rozwiązań centralnych szczepienia przeciw HPV, czy pneumokokom uruchomiły niektóre samorządy lokalne. Dzięki temu zwiększają poziom ochrony swoich mieszkańców przed niektórymi czynnikami chorobotwórczymi i chwała im za to. Jednak żeby osiągnąć efekt populacyjny w skali kraju, trzeba zwiększyć poziom wyszczepialności z kilku procent do ponad 70. Same samorządy bez odpowiedniego wsparcia na szczeblu centralnym nie będą w stanie tego zapewnić. Szczepienia przeciwko pneumokokom od 2017 r. mają znaleźć się w kalendarzu, te przeciw HPV pozostają nadal w gestii samorządów” – mówi prof. Mirosław J. Wysocki, dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny.