Dolegliwość pod postacią niekontrolowanego, mimowolnego odpływu moczu może być spowodowana różnymi czynnikami. U kobiet najczęściej związana jest ona z dwiema anatomicznymi przyczynami: osłabieniem mięśni dna miednicy – uszkodzenia poporodowe; obniżeniem, a nawet  wypadaniem macicy. Przyczyny neurologiczne, urologiczne, pourazowe są rzadziej spotykanym powodem takich objawów i występują w podobnej częstości jak u mężczyzn. Pierwsze objawy nietrzymania moczu mogą pojawić się już u kobiet w 25. r.ż. Przed menopauzą doświadcza ich nawet 57% pań, a po 60. r.ż. – nawet 70% pacjentek.

Zmiany anatomiczne nasilają problem

Co takiego sprawia, że w wieku ok. 50 lat wiele kobiet ma już problemy z nietrzymaniem moczu? Bardzo istotnym czynnikiem jest dotychczasowa przeszłość położnicza. porody drogami natury, zabiegi położnicze, pęknięcia krocza, liczne potomstwo to najbardziej obciążające czynniki. Urazy przepony miednicy i jej znaczne rozciągnięcie są powodem zmiany położenia pęcherza sąsiadującego z macicą i pochwą. Jego obniżenie zmienia kąt cewkowo-pęcherzowy i powoduje nieprawidłową pracę zwieracza cewki moczowej. Ta anatomiczna zmiana nasila się wraz z obniżaniem się pochwy i macicy oraz pęcherza. W skrajnych przypadkach, gdy mamy do czynienia z wypadaniem macicy, pojawiają się również trudności z oddaniem moczu.

Ogromne znaczenie dla rozwoju nietrzymania moczu ma pojawiający się w czasie menopauzy niedobór hormonów płciowych. To one, wcześniej działając na tkanki okolic krocza, decydują o ich prawidłowym ukrwieniu, napięciu, jak i stanie mięśni przepony miednicy. Niedostatek estrogenów odbija się na kondycji skóry, mięśni, tkanki łącznej w całym organizmie, ma również pośredni wpływ na występowanie przewlekłych zakażeń dróg moczowych, stwierdzane u co piątej pacjentki w wieku ok. 60 lat, co dodatkowo sprzyja nietrzymaniu moczu. Sumujące się czynniki urazowe, hormonalne czy też zapalne powodują objawy nietrzymania moczu.  

Rodzaje nietrzymania moczu

Obraz kliniczny pozwala wyróżnić typowe wysiłkowe nietrzymanie moczu, nietrzymanie moczu z parciem naglącym i postaci mieszane. Mimo podobnych objawów, leczenie różni się, stąd warto dokładnie diagnozować i oceniać każdy przypadek, aby dobrać odpowiednie leczenie.

Objawy nietrzymania moczu pojawiają się stopniowo i najczęściej na początku związane są z dużym wysiłkiem. Podczas skakania, biegania czy kichania pacjentki mimowolnie „gubią” mocz. Nie ma przy tym żadnych innych dolegliwości, ilość moczu jest prawidłowa, a odwiedzanie ubikacji rzadkie. Z biegiem czasu nasila się „ucieczka” moczu i pojawiają się trudności w wykonywaniu zwykłych czynności, oddawanie moczu jest coraz częstsze w małych ilościach. Często ma ono powód praktyczny, gdyż mniej przepełniony pęcherz nie popuszcza moczu. 

U kobiet, u których często pojawia się parcie na mocz i wydalają małe ilości płynu, możemy mieć do czynienia z innymi przyczynami takich objawów, mimo obrazu nietrzymania moczu. Podobnie towarzyszące bóle i pieczenie są typowe dla zapalnych powodów zaburzeń w utrzymaniu moczu.

Jak postępować w przypadku nietrzymania moczu?

Jednym z głównych sposobów poprawy sytuacji, a często również profilaktyki tych powikłań ginekologicznych, jest odpowiednie postępowanie przy porodzie, prawidłowe – anatomiczne zaopatrzenie uszkodzeń poporodowych. Ważne jest, aby wysoka dzietność nie łączyła się z dużym obciążeniem pracą fizyczną. Kobiety powinny też pamiętać o odpowiednio długim odpoczynku po porodzie. Ważne są także inne formy profilaktyki, szczególnie te związane z poprawą kondycji mięśni dna miednicy, odpowiednie ćwiczenia, nawet u osób, które nie mają uszkodzeń okołoporodowych.

U kobiet w okresie okołomenopauzalnym odpowiednio wcześnie stosowana i dobrana hormonoterapia zastępcza znacznie zmniejsza ryzyko powstawania dolegliwości, jak również ogranicza ich nasilenie, gdy już się pojawią.

Kobiety odczuwające dolegliwości często poszukują pomocy zbyt późno. Początkowo problem występuje okresowo, np. w wakacje, i wystarczającym działaniem zapobiegawczym jest zmiana postępowania i ograniczenie wysiłku. Nie jest to rozwiązanie dobre, gdyż – jak w większości chorób – wczesna diagnoza daje więcej możliwości terapeutycznych.

W przypadku nietrzymania moczu na wczesnym etapie możliwe jest zaradzenie problemowi przez odpowiednio dobrane ćwiczenia mięśni dna miednicy (mięśnie Kegla). W przypadku choroby zdiagnozowanej w późnym stadium często jedyną opcją terapeutyczną jest leczenie operacyjne.

Odpowiednie leczenie i postępowanie profilaktyczne pozwalają na znaczne opóźnienie takiej terapii, a nawet na jej uniknięcie. Dlatego tak ważne jest, aby w czasie wizyt kontrolnych u ginekologa zgłaszać wszystkie dolegliwości. Gdy już wystąpią, wskazane jest często badanie urodynamiczne pozwalające ocenić, czy mamy do czynienia wyłącznie z uszkodzeniem anatomicznym.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu wymaga leczenia różnymi metodami, od ćwiczeń poprzez metody farmakologiczne, aż po zabiegi operacyjne. Często dopiero takie skojarzone leczenie pozwala ograniczyć objawy, a są one postrzegane przez wiele kobiet jako forma kalectwa, uniemożliwiającego im aktywne życie.

Wskazana jest zawsze, a w wypadku nietrzymania moczu zwłaszcza, odpowiednia higiena i eliminacja czynników zapalnych nasilających objawy. Właśnie problemy z komfortem higienicznym stanowią czynnik skłaniający do wcześniejszego zgłaszania się do lekarza.

Piśmiennictwo: Klimakterium: hormonalna terapia zastępcza, pod red. Jerzego A. Jakowickiego; 2001.