Liczba zabiegów usunięcia zaćmy refundowanych przez NFZ spadła w 2020 r. o ok. 35% w porównaniu do roku 2019 (233 tys. vs. 355 tys.), a w 2021 r. wykonano ok. 270 tys. tych zabiegów. Tymczasem analiza danych epidemiologicznych i wskaźników dotyczących liczby operacji w innych krajach wskazuje, że w Polsce rocznie powinno się wykonywać ok. 350 tys. zabiegów usunięcia zaćmy.

Dane z wywiadów przeprowadzonych z pacjentami w ramach akcji „Mamy zaćmę na oku” wskazują, że potrzebne są konkretne działania, które zapobiegną powrotowi wielomiesięcznych kolejek do zabiegu usunięcia zaćmy, a przede wszystkim uchronią pacjentów przed konsekwencjami nieleczonej zaćmy. Wartymi rozważania krokami w tym kierunku wydają się być m.in. zniesienie obowiązującego obecnie kryterium ograniczającego dostęp do zabiegu tylko do osób, u których wartość ostrości wzroku nie przekracza 0.6, likwidacja skierowań do poradni okulistycznej oraz zatrudnienie optometrystów w publicznej ambulatoryjnej opiece specjalistycznej (AOS).

Dlaczego pacjentów z zaćmą jest systemie jest znacząco mniej?

Na spadek liczby wykonanych zabiegów wpłynęły zarówno ograniczenia w szpitalach, które albo nie wykonywały planowych zabiegów, albo wykonywały
je w ograniczonej skali, jak i zachowania pacjentów, którzy rezygnowali z zabiegu w obawie przed zakażeniem COVID-19. Dane zebrane w ramach akcji „Mamy zaćmę na oku” wskazują dodatkowo, że na spadek liczby operacji usunięcia zaćmy miał, i ma w dalszym ciągu, także wpływ utrudniony dostęp do poradni okulistycznych i wizyt POZ, co potwierdza aż 74% osób.

Zgodnie ze statystykami NFZ, nastąpił znaczący spadek liczby wizyt osób z rozpoznaniem/podejrzeniem zaćmy w poradniach POZ: w 2019 r. było ich 194 369, a w 2020 r. o około 33% mniej – 130 238. Także liczba przypadków zaćmy zdiagnozowanych podczas wizyt w poradniach okulistycznych zmniejszyła się w 2020 r. w stosunku do roku 2019: 460 tys. vs. 641 tys.  Zmniejszyła się znacząco także ogólna liczba wizyt w poradniach okulistycznych – z 6 658 000 w 2019 r. do 5 135 000 w 2020 r., co także jest konsekwencją problemów z dostępem do POZ i uzyskania odpowiedniego skierowania.

Co należy zmienić?

• W sytuacji, gdy zniknęły długie kolejki oczekiwania na zabieg usunięcia zaćmy, wartym rozważenia krokiem wydaje się zniesienie kryterium ostrości wzroku, które ogranicza dostęp do zabiegu. Taka zmiana umożliwiałaby skorzystanie z leczenia większej grupie już zdiagnozowanych pacjentów.  

• Kluczowym dla wczesnej diagnostyki zaćmy jest usprawnienie dostępu do poradni okulistycznych poprzez zniesienie wymogu skierowań od lekarza POZ. Znacząca część liderów opinii w obszarze okulistyki apeluje o wprowadzenie tego uproszczenia, podkreślając, że znacznie skróciłoby to proces diagnostyczny i terapeutyczny.

• Zatrudnienie optometrystów w publicznej AOS mogłoby odciążyć okulistów, m.in. od doboru pacjentom odpowiedniej korekcji okularowej. Tym samym czas okulistów, mógłby być wykorzystany na diagnostykę i leczenie chorób oczu.

Z zabiegiem usunięcia zaćmy nie warto zwlekać – aż 93% pacjentów, którzy wzięli udział w akcji „Mamy zaćmę na oku” przyznało, że pogarszający się wzrok w jakimś stopniu przeszkadza im w codziennym w funkcjonowaniu. U 33% z nich zdiagnozowano zaćmę. W kontekście starzejącego się społeczeństwa zachowanie zdrowia oraz dobrej jakości życia przez seniorów, skuteczne działania związane z niedopuszczeniem do sytuacji, gdy zaćma znacząco pogarsza widzenie, są bardzo ważna. Zaćma często pojawia się także u osób aktywnych zawodowo, powodując znaczące utrudnienia w wykonywaniu codziennych obowiązków, co negatywnie wpływa na ogólną produktywność.  

Dodatkowo, jak wykazano w badaniu ostatnio opublikowanym w JAMA Internal Medicine, operacyjne usunięcie zaćmy przyczynia się do zmniejszenia ryzyka demencji u seniorów. Autorzy badania wskazują, że może to być związane z lepszą jakością odbieranych przez pacjentów bodźców sensorycznych oraz większą ilością i lepszą jakością światła, które dociera do oka.

Z medycznego punktu widzenia nie ma możliwości, by zapobiec zaćmie. Można ją jednak skutecznie leczyć chirurgicznie, przywracając jakość widzenia porównywalną do tej, która była przed jej wystąpieniem lub nawet lepszą. Operacja zaćmy jest jednym z najbardziej efektywnych kosztowo zabiegów operacyjnych. Należy do najtańszych, a daje spektakularne, natychmiastowe efekty.

Akcja „Mamy zaćmę na oku”

Wychodząc naprzeciw wyzwaniom związanym z brakiem łatwego dostępu do diagnostyki zaćmy oraz potrzebą zwiększania wiedzy na temat tego schorzenia Polski Związek Niewidomych we współpracy z firmą Alcon Polska przeprowadził pod koniec 2021 r. akcję „Mamy zaćmę na oku”. W ramach inicjatywy przeprowadzono bezpłatne badania diagnostyczne w kierunku zaćmy w 10 miastach w Polsce: Bydgoszczy, Włocławku, Koninie, Pieńsku, Gdańsku, Białej Podlaskiej, Kielcach, Krośnie, Żywcu i Skierniewicach. W ramach akcji przebadanych zostało łącznie 600 osób, w tym 367 kobiet i 233 mężczyzn w wieku od 26 do 92 lat.

Wszyscy uczestnicy akcji, u których wykonano badania diagnostyczne, wypełnili również ankietę zawierającą m.in. pytania dotyczące dostępu do POZ i AOS, samooceny jakości widzenia oraz wiedzy na temat formalnej ścieżki związanej z uzyskaniem skierowania na zabieg usunięcia zaćmy refundowany przez NFZ.