Co 9 sekund rozpoznaje się w Unii Europejskiej nowy przypadek zachorowania na raka. Każdego roku diagnozę choroby nowotworowej słyszy tu 3,5 mln osób. Rak jest drugą, po chorobach układu krążenia, najczęstszą przyczyną zgonów w państwach wspólnoty europejskiej. Zachorowalność i śmiertelność z powodu nowotworów stanowi ogromny ciężar dla systemów opieki zdrowotnej i społecznej, obciąża budżety rządowe oraz negatywnie wpływa na wydajność oraz wzrost gospodarki, w tym na zdrowie pracowników w UE.

Jeśli nie zostaną podjęte skuteczne działania do 2035 r., liczba przypadków zachorowań może się podwoić i choroby nowotworowe staną się główną przyczyną śmierci w Unii Europejskiej. Można jednak uniknąć 40% wszystkich przypadków zachorowań, jeżeli zostaną wdrożone zalecenia, mające na celu zmniejszenie ryzyka, przedstawione w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem.

Onkologia jest jednym z głównych priorytetów Komisji Europejskiej w dziedzinie zdrowia. Europejski Cancer Plan proponuje działania na każdym kluczowym etapie choroby nowotworowej:

• profilaktyka: środki zapobiegawcze mogą obejmować lepszy dostęp do zdrowej diety i szczepień; środki ograniczające czynniki ryzyka środowiskowego, takie jak zanieczyszczenie i narażenie na działanie substancji chemicznych; badania i zwiększanie świadomości;
• wczesne wykrywanie i diagnoza: środki zwiększające szanse na lepsze wyniki zdrowotne, za sprawą wczesnej diagnostyki, mogą obejmować poszerzenie zakresu populacji docelowej, objętej badaniami przesiewowymi w kierunku raka; większe wykorzystanie rozwiązań cyfrowych i wsparcie techniczne na rzecz państw członkowskich;
• leczenie i opieka: środki mające na celu poprawę opieki nad chorymi na raka i wyniki leczenia chorób nowotworowych mogą być przeznaczone na lepszy dostęp do wysokiej jakości leczenia i korzystanie z nowych terapii; zapewnienie dostępności i przystępności cenowej podstawowych leków; innowacje i badania naukowe;
• jakość życia: środki zapewniające możliwie najlepszą jakość życia pacjentom chorym na raka, osobom, które wygrały walkę z rakiem oraz opiekunom mogą obejmować środki, mające na celu poprawę sytuacji zawodowej; zapobieganie dyskryminacji; zapewnienie opieki paliatywnej i wymianę najlepszych praktyk.

Polska ma jeden z najwyższych wskaźników zapadalności na nowotwory w Europie (476.4/100 000). Każdego roku diagnozę tę słyszy 160 tys. Polaków, a ok. 100 tys. umiera z powodu choroby nowotworowej. Zajmujemy ostatnie miejsce w UE pod względem wskaźnika przeżywalności. W naszym kraju żyje około 1 mln osób, u których zdiagnozowano lub wyleczono nowotwór, a prognozy wskazują, że w ciągu najbliższych 5 lat liczba pacjentów onkologicznych może wzrosnąć o 15%, zaś w perspektywie 10 lat o 28%.

Jeszcze zanim rozpoczęła się epidemia COVID-19 wyniki leczenia nowotworów były w Polsce gorsze niż w innych krajach UE mimo znaczącej poprawy jaka nastąpiła w ostatnich latach.

Głównym problemem jest późne zgłaszanie się do lekarza: tylko ok 20-30 % nowotworów jest u nas wykrywanych we wczesnych stadiach. Na niesatysfakcjonujące wyniki ma wpływ, poza późną zgłaszalnością niepokojących objawów, także niedofinansowanie całej służby zdrowia, w tym onkologii oraz fakt, że polski pacjent ma dostęp tylko do 50% najbardziej skutecznych leków onkologicznych zarejestrowanych w UE.

Rozwiązania systemowe 2020

Narodowa Strategia Onkologiczna (NSO) to program na lata 2020-2030 wprowadzający kompleksowe zmiany w polskiej onkologii. Celem nadrzędnym NSO jest wzrost odsetka osób przeżywających 5 lat od zakończenia terapii onkologicznej, a także zwiększenie wykrywalności nowotworów we wczesnych stadiach oraz poprawa jakości życia w trakcie i po ukończonym leczeniu.

Miniony rok był pierwszym rokiem funkcjonowania NSO, która nakreśliła ponad 90 zadań na okres kilku lat. Jednym z nich było uchwalenie ustawy o Funduszu Medycznym stanowiącym wsparcie dla procesu leczenia chorób onkologicznych i chorób rzadkich. W ramach FM  wyodrębniono 4 filary: inwestycyjny, profilaktyczny, lekowy i świadczeń. 2020 r. to także czas, w którym nastąpiły zmiany w funkcjonowaniu Ratunkowego Dostępu do Technologii  Lekowych, upraszczające ów dostęp i dające większą decyzyjność klinicystom.

Nowym rozwiązaniem jest wyodrębnienie listy terapii innowacyjnych oraz listy terapii o wysokiej skuteczności klinicznej.

Jednym z założeń NSO jest to by w najbliższej dekadzie polski pacjent uzyskał dostęp do 90%  nowoczesnych leków zarejestrowanych w UE. 

COVID-19 i onkologia

Z perspektywy pacjentów chorych na nowotwory kontekst pandemii COVID-19 jest olbrzymim zagrożeniem. Sytuacja epidemiologiczna nie powinna być przesłanką do zahamowania diagnostyki i procesu leczenia. Każdy pacjent ma prawo do rozpoczęcia i kontynuowania terapii przeciwnowotworowej. Dotyczy to także pacjentów z podejrzeniem nowotworu. Organizacje pacjentów informują, że większość centrów onkologii i szpitali zajmujących się leczeniem onkologicznym ma problemy z prowadzeniem świadczeń diagnostycznych i leczniczych. Według danych NFZ liczba wykonanych endoskopowych zabiegów przewodu pokarmowego w lecznictwie zamkniętym we wrześniu 2020 r. wyniosła ok. 2,5 tys. i zmniejszyła się ponad trzykrotnie w porównaniu z wrześniem 2019 r. (ok. 8,2 tys.). Liczba badań endoskopowych przewodu pokarmowego (kolonoskopii) w AOS we wrześniu 2020 r. wyniosła ok. 11 tys. i zmniejszyła się ok. dwa i pół razy w porównaniu z wrześniem 2019 r. (ok. 28 tys.).

Rok 2021 ma być w planach Ministerstwa Zdrowia Rokiem Profilaktyki.