Autoimmunologiczna choroba tarczycy (ang. Autoimmunology tyreid disease, AITD) obejmuje wszystkie typy przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia, do których nomenklaturowo, klasycznie należy choroba Hashimoto oraz choroba Gravesa-Basedowa. Problem diagnostyczny polega na wzajemnym przenikaniu się objawów chorobowych – nadczynność nie jest zarezerwowana dla choroby Gravesa-Basedowa  (choroba Hashimoto może przebiegać na początku z nadczynnością), heterogenność objawów wymaga podejścia interdyscyplinarnego z zaczerpnięciem wiedzy z wielu dziedzin medycznych, począwszy od immunologii, przez dermatologię i psychiatrię, aż do molekularnych patomechanizmów, przy akceptacji „chimeryczności” polegającej na braku objawów klinicznych oraz przeciwciał, szczególnie w początkowym okresie choroby u znacznego odsetka pacjentów.

Lecznicze zastosowanie srebra jako miejscowego środka przeciwdrobnoustrojowego rozpowszechniło się w Europie dopiero w XIX w., chociaż już w starożytności używano go do zachowania stabilności wody pitnej. Powszechne stosowanie srebra w produktach medycznych i konsumenckich rozpoczęło się od udokumentowania jego działania przeciwko bakteriom, wirusom i grzybom. Obecnie metale te, stanowiące alternatywę dla powszechnie stosowanych antybiotyków, przeżywają renesans dzięki nanotechnologii, która dostarcza materiałów o zwiększonej aktywności przeciwdrobnoustrojowej. Nanocząstki (NPs), w tym najpowszechniej stosowane nanocząsteczki srebra (AgNPs) i złota (AuNPs), charakteryzują się wysoką aktywnością przy braku lub niskiej toksyczności dla komórek ludzkich.

Rośliny wspomagające system odpornościowy zawierają substancje czynne, które wykazują zdolność aktywowania czynności układu immunologicznego. Ponadto hamują stany zapalne oraz działają przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo. Na rynku dostępne są zarówno świeże i suszone surowce, jak i gotowe, standaryzowane preparaty roślinne.

Do grupy naturalnych immunostymulatorów zalicza się (obok preparatów pochodzenia bakteryjnego oraz pozyskiwanych z grzybów) liczne surowce roślinne i pozyskiwane z nich przetwory i ekstrakty. Mimo nie do końca poznanego potencjału terapeutycznego, z powodzeniem są one stosowane w prewencji chorób zakaźnych oraz w niedoborach odporności.

Celem niniejszego artkułu jest spojrzenie na współczesne nazwy chorób okiem językoznawcy i filologa klasycznego zajmującego się badaniem łacińskiej i polskiej terminologii medycznej, mającego wieloletnie doświadczenie w nauczaniu medycznego języka łacińskiego i polskiego.

Analizując rozwój polskiej terminologii medycznej, można stwierdzić, że przy tworzeniu tego typu nazewnictwa, tak jak w większości terminologii specjalistycznych, kierowano się potrzebą nadawania nazw nowym zjawiskom wraz z ich odkrywaniem, a w przypadku medycyny przede wszystkim koniecznością porozumiewania się lekarza z pacjentem. Językiem medycyny przez wieki był język łaciński i wywarł on wielki wpływ na medyczną terminologię polską, pomimo tego że podejmowano próby całkowitego zastąpienia nazw łacińskich polskimi. Konsekwencją tego jest bardzo często występująca podwójna terminologia: rodzima i zapożyczona, obowiązująca powszechnie i zrozumiała wśród lekarzy na całym świecie.

W ostatnich latach opublikowano szereg badań mikrobioty jelitowej rozmaitych populacji z wielu części świata. Zaobserwowano znaczące różnice międzyosobnicze w składzie taksonomicznym, poziomie różnorodności, liczebności oraz aktywności metabolicznej. Rozbieżności te przypisuje się czynnikom wewnętrznym, takim jak: enterotyp jelitowy czy wskaźnik BMI pacjenta oraz czynnikom zewnętrznym, takim jak: styl życia, poziom aktywności fizycznej, przynależność etniczna, zwyczaje dietetyczne oraz kulturowe. Złożoność stosowania probiotyków w sytuacjach klinicznych komplikuje fakt istnienia wewnątrzosobniczych oraz międzyosobniczych różnic taksonomicznych i funkcjonalnych w obszarze mikrobioty jelitowej. Labilność na poziomie produktu oraz biocenozy układu pokarmowego pacjenta stanowi przesłankę do wykorzystania personalizacji w procesie doboru probiotyków do zastosowań medycznych oraz okołomedycznych. W niniejszym opracowaniu omówione zostaną istotne, z punktu widzenia praktyki lekarskiej, właściwości mikrobioty jelitowej człowieka oraz probiotyków, które są wykorzystywane do jej kształtowania.

Niedokrwistość chorób przewlekłych to stan towarzyszący określonej chorobie podstawowej, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny, obniżenia hematokrytu i liczby erytrocytów wskutek złożonego procesu, inicjowanego przeważnie przez mechanizmy odporności komórkowej i cytokiny prozapalne oraz hepcydynę. Jest to druga co do częstości występowania anemia po niedokrwistości z niedoboru żelaza na świecie. Jej nasilenie na ogół koreluje z zaawansowaniem choroby podstawowej. Schorzenie to współistnieje najczęściej z przewlekłym stanem zapalnym, chorobami z autoagresji, nowotworami oraz niewydolnością nerek.

Bylica roczna jest rośliną stosowaną w tradycyjnej medycynie od wieków. W ostatnich latach jest kojarzona przede wszystkim z działaniem przeciwmalarycznym. Odkrycie przeciwmalarycznego działania artemizyniny, jednego ze składników ziela bylicy, zostało w 2015 r. uhonorowane Nagrodą Nobla dla chińskiej badaczki Tu Youyou. Obecnie można natrafić na liczne publikacje naukowe opisujące wielokierunkowe działanie związków zawartych w bylicy rocznej. W artykule skupiono się na wpływie na układ odpornościowy.

Choć dużo mówi się o ich udziale w diagnostyce i personalizacji terapii onkologicznej, badania genetyczne wciąż stanowią niedocenione narzędzie prewencyjne. Tymczasem badania naukowe pokazują, że ok. 10% wszystkich nowotworów powstaje na bazie dziedzicznych predyspozycji.     

Badania genetyczne pozwalają wskazać osoby w grupie ryzyka, które są nosicielami mutacji genetycznych (wariantów patogennych) odpowiadających za zachorowanie na nowotwory. Ich występowanie nie oznacza jednoznacznie pojawienia się i rozwoju choroby, ale ich wykrycie pozwala wdrożyć odpowiednią procedurę prewencji i profilaktyki antynowotworowej. Jeżeli u osoby poddanej badaniu genetycznemu stwierdzono zwiększoną predyspozycję genetyczną do rozwoju nowotworów złośliwych, to powinna ona zostać objęta szczególną opieką i obserwacją poradni genetycznej. W mocy lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej pozostaje jednak wyszukanie takiej osoby – zanim zachoruje – i skierowanie jej do poradni genetycznej.

Ból neuropatyczny jest jednym z najpowszechniejszych i uciążliwych dolegliwości, które wpływają na jakość życia pacjentów na całym świecie. Zrozumienie, diagnoza i leczenie tego rodzaju bólu stanowią złożone wyzwania dla lekarzy i badaczy. Wyróżniamy wiele czynników etiologicznych bólu neuropatycznego, w tym neuropatię cukrzycową, uszkodzenia mechaniczne nerwów, neuralgię półpaścową, pozapalną, neuropatię toksyczną, np. alkoholową, neuralgię nerwu trójdzielnego itp. Typowe objawy bólu neuropatycznego to pieczenie, mrowienie, szczypanie, pulsujący ból, uczucie drętwienia oraz „przeszywający" lub „elektryzujący" cios. Diagnostyka opiera się na ocenie klinicznej, wywiadzie oraz badaniach laboratoryjnych. 

Opieka koordynowana w Podstawowej Opiece Zdrowotnej (POZ) umożliwia lekarzom pracującym w POZ rozpoznanie niewydolności serca dzięki takim narzędziom jak peptydy natriuretyczne oraz echokardiografia. Wcześniej lekarz POZ nie mając dostępu do tych metod diagnostycznych, kierował pacjenta do poradni kardiologicznej albo do szpitala. W nowym systemie lekarz POZ ma możliwość ustalenia rozpoznania niewydolności serca, a co się z tym wiąże, rozpoczęcia leczenia. Opieka koordynowana w POZ sprawia, że rola Podstawowej Opieki Zdrowotnej w opiece nad pacjentami z niewydolnością serca wzrasta. 

Schorzenia alergiczne, do których należy m.in. alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek oraz pokrzywka, powstają na skutek nadmiernej reakcji układu odpornościowego po kontakcie z alergenami. Pacjenci szukający pomocy z powodu objawów chorób alergicznych najczęściej zgłaszają się w pierwszej kolejności do lekarzy pierwszego kontaktu. Część pacjentów jest następnie kierowana do dalszej diagnostyki i leczenia w poradniach alergologicznych. W terapii alergii można stosować różne grupy substancji, w tym leki przeciwhistaminowe blokujące receptor H₁ oraz glikokortykosteroidy – obie grupy podawane miejscowo lub systemowo, leki przeciwleukotrienowe w postaci preparatów doustnych, kromony stosowane donosowo lub w postaci kropli do oczu, leki obkurczające naczynia błon śluzowych podawane systemowo lub miejscowo, donosowo. Określone leki stosuje się w zależności od tego, jaka alergia i z jakim nasileniem występuje u danego pacjenta. Część substancji spośród wspomnianych jest dostępna bez recepty, część z nich można wykupić, posiadając receptę lekarską.

Wapń jest składnikiem mineralnym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi istotny składnik tkanki kostnej. Ponadto jest substancją pośredniczącą, przetwarzającą bodziec chemiczny, fizyczny lub hormonalny na określony skutek biologiczny (np. wydzielanie przez komórkę określonych enzymów, hormonów). Wapń wchodzi w skład wszystkich błon komórkowych oraz organelli subkomórkowych (błony mikrosomalne, mitochondrialne), regulując ich przepuszczalność dla różnych substratów. Wpływa w istotny sposób na aktywność różnych enzymów. Niektóre z nich ulegają aktywacji pod wpływem jonów wapniowych, inne natomiast –inhibicji. Wapń jest także niezbędny w procesach krzepnięcia krwi, przeniesienia stanu pobudzenia w nerwach lub w synapsach oraz skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych. Zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu wykazuje działanie przeciwwysiękowe, przeciwalergiczne i przeciwzapalne.

Bezsenność najczęściej jest objawem, a nie chorobą samą w sobie. Jej przyczyny są wielorakie: zarówno zewnętrzne (związane ze środowiskiem, np. niewygodnym materacem, chrapiącym małżonkiem), jak i wewnętrzne. Przykładami tych ostatnich są: depresja, zaburzenia lękowe, ADHD, stres, choroby somatyczne lub stosowane leki. Bezsenność może trwać kilka dni, kilka tygodni albo całe lata. Zaliczamy tutaj problemy z zaśnięciem, utrzymaniem ciągłości snu, czyli wybudzania w środku nocy lub nad ranem, jak i jakością snu.

Cukrzyca typu 2 jest zwykle wykrywana podczas podstawowych badań diagnostycznych. Niestety, stosunkowo jeszcze za rzadko takie badania są zlecane przez lekarzy POZ. W Polsce mamy między 0,5 a 1 mln niezdiagnozowanych przypadków cukrzycy typu 2. Tak więc ta wykrywalność mogłaby być dużo lepsza, choć widać już pewną poprawę. Chciałabym zwrócić uwagę lekarzy POZ szczególnie na grupy ryzyka: osoby w wieku powyżej 45 lat, pacjentów z nadwagą i otyłością, osoby, u których występuje w rodzinie cukrzyca typu 2 (rodzice, rodzeństwo), kobiety, które miały cukrzycę ciążową albo urodziły dzieci o masie powyżej 4 kg. W takich przypadkach należy badania zlecać regularnie – raz w roku. Osoby spoza grupy ryzyka powinny mieć wykonywane badanie raz na trzy lata.

Niedobór żelaza oznacza niewystarczające zapasy żelaza w organizmie, spowodowane zwiększonym zapotrzebowaniem, zmniejszonym spożyciem, zwiększoną utratą i/lub zmniejszonym wchłanianiem tego pierwiastka. Pacjenci z niedoborem żelaza mogą wykazywać objawy kliniczne nawet przy braku niedokrwistości. Obraz kliniczny zależy od wieku, stopnia niedoboru żelaza i chorób współistniejących, ale większość objawów jest niespecyficzna, np.: ogólne osłabienie, zmęczenie, słaba koncentracja, zmniejszona wydolność wysiłkowa, drażliwość, suchość skóry, wypadanie włosów. Zaleca się analizę indywidualnych czynników ryzyka w celu identyfikacji osób zagrożonych niedoborem żelaza. Podstawowe znaczenie ma edukacja żywieniowa oraz suplementacja doustna.